PROCESDIGITALIZACJI

Spis treści

Selekcja
Aspekty prawne
Przechowywanie obiektów fizycznych (materiał filmowy)
Digitalizacja (materiał filmowy)
Metadane
Przechowywanie reprodukcji cyfrowych
Bibliografia

Selekcja

Zinwentaryzowanie kolekcji było pierwszym niezbędnym krokiem w celu ustalenia ilości, typu, romiarów i stanu zachowania obiektów składających sie na kolekcję.

Inwentaryzacja dostarczyła następujących danych o pojedynczym obiekcie: numer w inwentarzu, miejsce w kolekcji, imię i nazwisko botanisty (daty urodzin i śmierci), typ obiektu (np. fotografia, pocztówka, obraz...), sposób jego powstania, jego rozmiar, rodzaj i wymiary materiału służącego jako spód, stan zachowania, informacja o ewentualnych kopiach i notatki.

W procesie selekcji zakwalifikowano do digitalizacji całą kolekcję z następujących powodów: jej wartość historyczna, niepowtarzalność, dobry stan zachowania, dostęp do kolekcji, rozwój możliwości technicznych oraz brak ograniczeń prawnych.

Aspekty prawne

Obiekty z kolekcji podlegają włoskiej Ustawie Nr 633 z dnia 22 kwietnia 1941 r. o ochronie praw autorskich i praw określających korzystanie z nich wraz z późniejszymi zmianami.

Rozważono następujące kwestie prawne:

• wizerunek osoby - w przypadku rozpatrywanej kolekcji, poszukiwanie spadkobierców osób sportretowanych było niepraktyczne; jeśli chodzi o możliwość opublikowania wizerunków botaników, można odwołać się do wyjątku zawartego w art. 97 wspomnianej wyżej ustawy (Nr 633/1941) wraz z późniejszymi zmianami;
• prawa autorskie - fotografie stanowią 70% kolekcji i w wielu przypadkach są to tylko reprodukcje innych fotografii bądź innych artefaktów; ważne jest, aby widzieć różnicę między fotografią artystyczną chronioną przez prawo własności intelektualnej, a fotografią oddającą jedynie otaczającą rzeczywistość; w pierwszym przypadku mamy do czynienia z prawem wyłączności, gdzie własność chroniona jest jeszcze przez 70 lat po śmierci autora; w drugim przypadku chodzi o prawo przynależne, gdzie własność chroniona jest przez 20 lat od daty produkcji fotografii;
  ostatecznie wszystkie obiekty bez wyjątku stają się częścią domeny publicznej w 70 lat po śmierci autora, i tak też jest w przypadku wszystkich zdjęć rozpatrywanej kolekcji;
• nabycie kolekcji - nie istnieje żaden oficjalny dokument, na mocy którego przekazano kolekcję; jest ona wynikiem działalności kolekcjonerskiej zainicjowanej przez Piera Andreę Saccardo, prefekta Ogrodu Botanicznego w Padwie w latach 1879-1915; pojedyncze obiekty były przekazywane bibliotece ogrodu przez osoby prywatne i instytucje.

Przechowywanie obiektów fizycznych (materiał filmowy)

Odpowiednie przechowywanie kolekcji portretów obejmuje następujące czynności: odkurzenie i przepakowanie obiektów do opakowań zgodnych ze standardami ISO, wreszcie konserwację negatywów i pozytywów umocowanych na specjalnych spodach.

Transkrypcja materiału wideo (w wersji polskiej):

Przechowywanie i konserwacja Kolekcji portretów botaników

Przechowywanie

Pojedynczą fotografię wyjmuje się delikatnie z oryginalnego opakowania. W pierwszej kolejności przedmuchuje się gumową gruszką luźne cząsteczki kurzu znajdujące się na powierzchni fotografii, następnie obie strony fotografii czyści się szczoteczką o miękkim włosiu, unikając przy tym jakiegokolwiek nacisku na powierzchnię przedmiotu. Miejsce przechowywania fotografii w archiwum zapisuje się ołówkiem na oryginale, po czym umieszcza się ją w opakowaniu przeznaczonym do przechowywania archiwaliów.

Konserwacja szklanych negatywów

Najpierw ogląda się obie strony szklanej płyty pod dobrym oświetleniem, a jej stan i ewentualne uszkodzenia rejestruje się w specjalnej tabeli. W danym przypadku dokładne przyjrzenie się obiektowi ujawnia obecność wysrebrzeń i śladów grafitu.

Tylną stronę płyty czyści się roztworem środka powierzchniowo czynnego z wodą, aby usunąć zabrudzenia takie jak kurz i zatłuszczenia.
Przednią stronę płyty (pokrytą emulsją fotograficzną) czyści się rozpuszczalnikiem, który redukuje wysrebrzenia.
Następnie całą płytę odkurza się antystatyczną szczoteczką, opakowuje jak na filmie i umieszcza w pudełku przeznaczonym do przechowywania archiwaliów.

W kolejnym przypadku płyta jest pęknięta i została w przeszłości sklejona taśmą klejącą. Obecnie klej taśmy się już rozłożył, zatem po obu stronach płyty trzeba oderwać taśmę na sucho.

Następnie trzeba wziąć pasek nowej taśmy klejącej, z klejem odpowiednim do materiałów fotograficznych, i powycinać z niego odpowiednią ilość małych przezroczystych plasterków, które nie będą widoczne na odbitkach; przykleja się je tylko do tylnej strony płyty.

Konserwacja pozytywów

Na filmie widać pozytywy umocowane na specjalnych spodach.
Przechowywanie i zabezpieczenie tych fotografii jest zdecydowanie złe, co widać już po samym materiale, na jakim je umocowano, tj. nieodpowiednim i niejednorodnym.

Wszystkie fotografie oddane do konserwacji generalnie są zabrudzone, z wyraźnymi śladami kurzu, martwych insektów, a nawet larw (te ostatnie znajdowano także na spodach).
Najpierw usuwa się bród ze wszystkich powierzchni. Do czyszczenia odbitek używa się gąbki typu Wishab.
Pierwszy przykład to fotografia kolorowana, którą trzeba odkurzyć szczególnie delikatnie tak, by nie usunąć retuszu węglem.
Po konserwacji fotografia zostaje umocowana na dotychczasowym spodzie. Dodano nowe passe-partout o jakości przeznaczonej dla archiwaliów po to, by przednia strona fotografii nie dotykała szyby. W kolejnym przypadku fotografia została wcześniej umocowana na dwóch różnych kartonowych spodach, które teraz postanowiono zachować. Poza tym na fotografii wyraźnie widać wysrebrzenia. Konserwacja w tym wypadku polega na miejscowym czyszczeniu fotografii tak, by usunąć kurz, zatłuszczenia i zredukować - przynajmniej do pewnego stopnia - wysrebrzenia.

Kolejny przypadek to fotografia ręcznie kolorowana, która w chwili obecnej ma liczne miejscowe wypłowienia. Kolory fotografii zostają odrestaurowane dzięki retuszowi z zastosowaniem akwareli.
Oryginalne passe-partout zachowano, a pomiędzy nim a fotografią zaaranżowano odstęp przy użyciu papieru barierowego.

Konserwacja: Lorenza Fenzi
Zdjęcia do filmu: Lorisa Andreoli

Montaż i opracowanie: Lorisa Andreoli i Alessandra Angarano

Tekst: Lorenza Fenzi
Lektor: Alessandra Angarano

Muzyka: Farid Zehar i Bruno Chauveaux

Ściągnij wideo w wersji HD Ściągnij transkrypcję (w wersji polskiej)

Aby włączyć napisy uruchom wideo i naciśnij odpowiednią ikonkę odtwarzacza.

Odkurzenie i przepakowanie

Zastosowano następującą procedurę przy obchodzeniu się z obiektami:

• wyjęcie obiektów z pudeł i oryginalnych opakowań;
• usunięcie kurzu z powierchni fotografii przy użyciu gumowej gruszki, następnie oczyszczenie fotografii szczoteczką o miękkim włosiu;
• opakowanie obiektów w oryginalne opakowania lub teczki odpowiednie do przechowywania archiwaliów; opakowania i teczki włożono do pudeł zgodnych ze standardami ISO;
• odłożenie na miejsce przechowywania: pudła do gablot, a teczki do szuflad.

Jakość nowych opakowań spełnia standardy ISO 10214 (Photography – Processed Photographic Materials – Filing Enclosures for Storage) oraz ISO 14523 (Photography - Processed Photographic materials - Photographic activity test for enclosure materials).

Konserwacja

Szklane negatywy i zabezpieczone na specjalnych spodach pozytywy oddano pod opiekę doświadczonemu konserwatorowi fotografii; ponadto pozytywy powierzono konserwatorowi papieru.

Digitalizacja (materiał filmowy)

Kierując się wytycznymi na temat digitalizacji oraz tzw. najleszymi praktykami, przy selekcji obiektów do digitalizacji wzięto pod uwagę ich typ, rozmiar, treść i przeznaczenie ich cyfrowych reprodukcji.
Celem digitalizacji było stworzenie tzw. cyfrowych kopii glównych, pliki pochodne od tych kopii miały być następnie udostępnione w sieci lokalnej oraz w sieci Web.

Digitalizacja in-house lub outsourcing

Digitalizację Kolekcji portretów botaników zlecono firmie zewnętrznej z następujących powodów: kolekcja jest stosunkowo mała (2380 portretów); biblioteka nie posiada ani odpowiedniego sprzętu, ani specjalistów do wykonania tej czynności; czynność musiała być zakończona do 2008 r.

Digitalizacji dokonano na terenie biblioteki, aby uniknąć przenoszenia obiektów oraz konieczności ich ubezpieczenia.

Zaproszenie do składania ofert przygotowano zgodnie z przepisami obowiązującymi na Uniwersytecie w Padwie oraz w oparciu o Specyfikację dla czynności digitalizacji autorstwa centrum OTEBAC (Osservatorio Tecnologico per i Beni e le Attività Culturali – Centrum Technologiczne dla Ochrony Dziedzictwa i Działalności Kulturalnej), jak i w oparciu o Zapytanie ofertowe autorstwa NDCC (Northeast Document Conservation Center) i RLG (Research Libraries Group).

Wybór sprzętu

Kolekcja portretów botaników jest niejednorodna jeśli chodzi o typy, rozmiary i stan zachowania poszczególnych obiektów. W związku z tym zadecydowano o wykorzystaniu do digitalizacji cyfrowych aparatów fotograficznych, które nie wymagają bezpośredniego kontaktu z oryginałem. W ten sposób sprzęt digitalizacyjny objął:

• tylną ściankę cyfrową Hasselblad CF39 MS z sensorem 39 mln pikseli i sytemem monitorowania,
• aparaty Hasselblad 500 ELX z obiektywami Planar 80 mm i 120 mm, z szerokokątnym PK 35 mm, oraz z mikroobiektywem Nikon AF 60 mm,
• system oświetlenia HMI emitujący światło zimne i płaskie,
• przeglądarkę do slajdów z podświetleniem.

Reprodukcja cyfrowa

A. Ogólne zalecenia dotyczące pliku cyfrowej kopii głównej:

• oryginał fotografuje/skanuje się w całości, bez żadnych cięć; wokół oryginału zostawia się margines szerokości ok. 4 mm (in. ok. 8 pikseli), najlepiej biały;
• jeśli oryginał umocowany jest na spodzie zawierającym informację (jak w przypadku fotografii na bilecie wizytowym), spód ten również musi być zdigitalizowany;
• proporcje oryginału muszą być zachowane;
• plik cyfrowej kopii głównej archiwizuje się jako reprodukcję stworzoną bezpośrednio przy użyciu sprzętu digitalizującego;
• oryginał musi być zdigitalizowany razem z wzornikiem kolorów, szarości i linijką;
• wymienione wzorniki nie mogą zachodzić na oryginał;
• piksele muszą być kwadratowe;
• na reprodukcji cyfrowej nie może być żadnych odbić ani refleksów, zwłaszcza w przypadku fotografii, sztychów i oprawionych obrazów.

B. Wymagania odnośnie rozdzielczości, rozmiaru, formatu i kompresji plików:

Rozdzielczość
Efektywna rozdzielczość optyczna reprodukcji zależy od rozmiaru oryginału. Poszczególne zależności przedstawia tabela poniżej:

Specjalnie dla projektu przygotowano program do obróbki cyfrowych kopii, z funkcją automatycznego przycinania fotografowanego pola ustawionego na 102-103% powierzchni fotografowanego obiektu, oraz z funkcją prostowania fotografii ustawionej na białym tle (kolor RGB 255, 255, 255). Po tak zautomatyzowanej czynności digitalizacji wiele cyfrowych kopii trzeba było poddać dodatkowym ręcznym zabiegom zgodnie ze specyfiką ich oryginałów.

Format

• cyfrowa kopia główna: nieskompresowany TIFF, głębia kolorów 16 bitów na kanał (48-bitowy obraz w systemie RGB; w przypadku negatywów 16-bitowy obraz w skali szarości), porządek bajtów IBM PC, system pikseli przeplatany, przestrzeń odwzorowania kolorów ProPhoto RGB, rozdzielczość optyczna w zależności od wymiarów (patrz tabela);
• plik pochodny udostępniany w sieci lokalnej (LAN) lub sieci o dużej prędkości: skompresowany JPEG, jakość maksymalna (Adobe Photoshop scale 12), głębia kolorów 8 bitów na kanał (24-bitowy obraz w systemie RGB), bez wzornika kolorów i linijki, przestrzeń odwzorowania kolorów sRGB IEC-61966-2.1, rozdzielczość 300 ppi;
• plik pochodny udostępniany w sieci Web: skompresowany JPEG, wysokiej jakości (Adobe Photoshop scale 8), głębia kolorów 8 bitów na kanał (24-bitowy obraz w systemie RGB), bez wzornika kolorów i linijki, przestrzeń odwzorowania kolorów sRGB IEC-61966-2.1, rozdzielczość 96 ppi;
• miniaturka: skompresowany JPEG, średniej jakości (Adobe Photoshop scale 5), głębia kolorów 8 bitów na kanał (24-bitowy obraz w systemie RGB), bez wzornika kolorów i linijki, przestrzeń odwzorowania kolorów sRGB IEC-61966-2.1, rozdzielczość 96 ppi, szerokość stała 150 pikseli, wysokość proporcjonalna.

Transkrypcja materiału wideo (w wersji polskiej):

Uniwersytet w Padwie
Uniwersytecki System Biblioteczny

Sekcja kolekcji antycznych i specjalnych
Biblioteka Ogrodu Botanicznego

Digitalizacja Kolekcji portretów botaników

styczeń 2009

Kolekcja portretów botaników Biblioteki Ogrodu Botanicznego w Padwie obejmuje 2380 zdjęć portretowych botaników włoskich i zagranicznych.

Film ten ma charakter informacyjny i szkoleniowy, i przedstawia wybrane czynności w ramach digitalizacji wymienionej kolekcji.

Sprzęt pracowni digitalizacji

Sprzęt pracowni digitalizacji obejmuje:

• 2 źródła światła,
• kolumnę reprodukcyjną (stół reprodukcyjny przykryty czarnym materiałem, nakładka służąca do podtrzymywania dokumentów wraz z wzornikiem kolorów, aparat cyfrowy przymocowany do górnej części kolumny),
• stanowisko komputerowe do opracowywania zdigitalizowanych zdjęć (opracowanie zdjęcia cyfrowego obejmuje m.in. korektę jasności, kontrastu, jak i ewentualne wykonanie retuszu).

Digitalizacja pozytywu

Przetarcie szczotką materiału pokrywającego stół reprodukcyjny w celu usunięcia kurzu;

użycie w trakcie pracy białych bawełnianych rękawiczek, by nie zostawiać odcisków palców na reprodukowanym obiekcie;

wypoziomowanie stołu reprodukcyjnego i aparatu cyfrowego;

wyprostowanie fotografii tak, by jej krawędzie były równoległe do krawędzi nakładki;

sfotografowanie awersu i rewersu fotografii (rewers fotografuje się wtedy, gdy znajduje się na nim odręczne pismo lub stemple).

Digitalizacja negatywu

Ułożenie płyty lub filmu z negatywem na podświetlonym podłożu;

opracowanie uzyskanej fotografii cyfrowej.

Ściągnij wideo w wersji HD Ściągnij transkrypcję (w wersji polskiej)

Aby włączyć napisy uruchom wideo i naciśnij odpowiednią ikonkę odtwarzacza.

Nazwa pliku

Plikom kolekcji nadano nazwy używając do tego celu algorytmu z oprogramowania wykorzystywanego podczas projektów Włoskiej Biblioteki Cyfrowej (Biblioteca Digitale Italiana, BDI). Algorytm ten składa się z 19 znaków na tytuł pliku i 4 znaków na jego rozszerzenie; znaki zawierają zakodowaną informację o nośniku danych, identyfikatorze i wersji pliku.

Przechowywanie cyfrowych danych

Wszystkie pliki zarchiwizowano w trzech miejscach, tj. na serwerze Centrum Bibliotecznego Uniwersytetu w Padwie (Centro di Ateneo per le Biblioteche, CAB) oraz na dwóch zewnętrznych twardych dyskach. Twarde dyski przechowywane są w Centrum oraz w Bibliotece Ogrodu Botanicznego.

Kontrola jakości

Dzieki internetowemu systemowi konsultacji, jaki zapewniła wynajęta do digitalizacji firma, można było na bierząco monitorować jakość cyfrowych reprodukcji tworzonych w trakcie digitalizacji i zgłaszać wychwycone błędy. Obiekty z wadliwymi kopiami cyfrowymi digitalizowano jeszcze raz.
Cyfrowe kopie główne poddawano wyrywkowej kontroli zwracając uwagę na następujące szczegóły:

• równe ustawienie obiektu i odpowiednie naświetlenie, brak optycznych deformacji i aberacji,
• tolerancję barw,
• głębię i przestrzeń odwzorowania kolorów,
• rozmiar i format pliku,
• możliwe wystąpienie czynników wpływających niekorzystnie na wierność reprodukcji (np. kurz, refleksy, itd.).

Ponadto skontrolowano wszystkie pliki pochodne, by zweryfikować ich jakość i wychwycić wszystkie wady w obrębie zdjęcia, jak i tuż przy jego obwodzie.

Metadane

Katalogowanie zbiorów

Kolekcja została skatalogowana zgodnie ze standardem ISBD(NBM). Autorzy zostali uporządkowani według Włoskich zasad katalogowania autorów (Regole italiane di catalogazione per autori, RICA).
Katalogowanie przybrało postać elektronicznego zapisu danych bibliograficznych w uniwersalnym formacie UNIMARC (ang. universal machine-readable cataloguing), a wykonano je w systemie automatycznego zarządzania Aleph wykorzystywanym w Bibliotece Uniwersytetu w Padwie (Sistema Bibliotecario di Ateneo, SBA).

Metadane reprodukcji cyfrowych

Schemat metadanych jaki wybrano to MAG1 (Metadati Gestionali e Amministrativi – Metadane dot. zarządzania i administrowania źródłem) – wersja 2.0.1 autorstwa Istituto Centrale per il Catalogo Unico delle Biblioteche Italiane e per le Informazioni Bibliografiche, ICCU.
Używane sekcje to: GEN, BIB, STRU i IMG.

Aby wygenerować sekcję BIB, metadane opisowe w formacie UNIMARC zostały wyeksportowane przez Aleph do pojedynczego pliku ISO 2709 i dostarczone fo firmy, która zaimportowała je do swojej operacyjnej bazy danych.

Przechowywanie reprodukcji cyfrowych

Kolekcja portretów botaników została zarchiwizowana w systemie Phaidra (Permanent Hosting, Archiving and Indexing of Digital Resources and Assets), czyli systemie zarządzania obiektami cyfrowymi, który służy do długotrwałej archiwizacji i wykorzystywany jest przez System Biblioteczny Uniwersytetu w Padwie (Sistema Bibliotecario di Ateneo, SBA). Phaidra współpracuje z Europeaną.

Publikowanie on-line kolekcji przy użyciu systemu Phaidra wymaga następujących czynności: zmapowania metadanych z systemu MAG/Phaidra, napisania skryptu do załadowania kolekcji, stworzenia osobnych podkolekcji dla awersów i rewersów cyfrowych reprodukcji, próbnego załadunku danych do testowej bazy Phaidra, transportu danych z testowej do produkcyjnej bazy Phaidra i wykonania mapowania między numerami z systemu Aleph a adresami URL z systemu Phaidra tak, by adres URL automatycznie pojawiał się w bibliograficznym opisie obiektu kolekcji (w ten sposób opis bibliograficzny obiektu i sam obiekt zostają wzajemnie zlinkowane).

Bibliografia

Andreoli, Lorisa, L’Iconoteca dei botanici e il fotografo Luigi Caporelli, “AFT : semestrale dell’Archivio Fotografico Toscano”, n. 47, a. XXIV (giugno 2008)

Id., Il Progetto di digitalizzazione “Iconoteca dei Botanici” Rapporto tecnico, Padova, luglio 2011

Beguinot, Augusto, I materiali di archivio del r. Istituto ed Orto Botanico di Padova, “Boll. dell’Ist. Bot. della R. Univ. di Sassari”, vol. 1, mem. X (1922)

Minelli, Alessandro (a cura di), L'Orto botanico di Padova 1545-1995, Venezia, Marsilio, 1995, pp. 311

Saccardo, Pier Andrea, La Botanica in Italia: materiali per la storia di questa scienza, Vol. 1, Venezia, Tip. Carlo Ferrari, 1895, pp. 236

Id., La Botanica in Italia: materiali per la storia di questa scienza, Vol. 2, Venezia, Tip. Carlo Ferrari, 1901, pp. 172

Id., La iconoteca dei botanici nel r. Istituto botanico di Padova, Genova, Tip. Ciminago, 1899, pp. 35 (estr. da: Malpighia, a.13, v.13)

Id., La iconoteca dei botanici del r. Istituto botanico di Padova. Supplemento, Genova, A. Ciminago, 1902, pp. 22 (estr. da: Malpighia, a.13, v.13)

Settimana della cultura scientifica 2008: filmato sulla mostra Volti e luoghi dei botanici alla Biblioteca dell'Orto botanico (Lista i sylwetki botaników z kolekcji Biblioteki Ogrodu Botanicznego w Padwie)